Terugblik 2019

2024 / 2023 / 2022 / 2021 / 2020 / 2019 / 2018 / 2017 / 2016 / 2006 t/m 2015

8 januari: Darwin in de stad.

Ontmoet de evolutiebioloog en schrijver Menno Schilthuizen.

Meerkoet (Fulica atra). (Bureau Stadsnatuur, Rotterdam)

In de toekomst leeft driekwart van de mensheid in de stad en gaat verstedelijkte omgeving steeds meer ruimte innemen. Een groot deel van de rest van het aardoppervlak is nodig voor landbouw, dus waar gaat de natuur dan naar toe?
Naar de stad, zegt Menno Schilthuizen in deze lezing. En wanneer de natuur naar de stad gaat, neemt de evolutie een aparte wending. Stadsdieren worden brutaler en vindingrijker, stadsduiven ontwikkelen een detox-verenkleed en onkruid op straat krijgt een heel eigen type zaden. Stadsmerels zijn zelfs bezig zich te ontwikkelen tot een compleet nieuwe soort die je Turdus urbanicus zou kunnen noemen. Dankzij evolutionaire aanpassing die zich voltrekt met snelheden waar Darwin niet van had durven dromen, raken mens en stadsnatuur steeds beter op elkaar ingespeeld en wordt een nieuw hoofdstuk in de evolutie van het leven op aarde ingeluid. Een hoofdstuk waarin veel biodiversiteit verdwijnt, maar ook veel nieuwe dier- en plantensoorten het licht zullen zien.

Menno Schilthuizen (1965) is als evolutiebioloog en -onderzoeker verbonden aan Naturalis Biodiversity Center in Leiden en als hoogleraar aan de Universiteit Leiden. Hij schrijft regelmatig over evolutie en biodiversiteit voor allerlei binnen- en buitenlandse bladen, waaronder The New York Times, New Scientist, Science, en Time. Eerder verschenen van hem Darwins peepshow en Waarom zijn er zoveel soorten. Tevens is hij mede-oprichter van Taxon Expeditions, een organisatie die wetenschappelijke expedities voor niet-biologen organiseert.

12 februari Hoe wordt iemand een terrorist

Hoe wordt iemand een terrorist? En hoe krijg je zo’n radicaal weer op het rechte pad? Daan Weggemans (Universiteit Leiden) onderzoekt het. Op 12 februari vertelt hij bij het Science Café Leiden hoe hij te werk gaat.

Weggemans zal laten zien dat een terrorismeonderzoekers al gauw tegen allerlei hindernissen aanloopt. Zo zitten er in Nederland maar een beperkt aantal mensen achter de tralies die veroordeeld zijn voor terrorisme, dus het aantal respondenten is minimaal. Bovendien krijg je die terroristen maar moeilijk te spreken, bijvoorbeeld omdat ze in extra beveiligde inrichtingen zitten. Weggemans zal laten zien hoe je al deze hindernissen kunt overwinnen en zo tóch interessante wetenschappelijke conclusies kunt trekken over het ontstaan en tegengaan van terrorisme.

‘Een terrorismeonderzoeker is zich continu bewust van deze beperkingen,’ zegt Weggemans. ‘Ik zal jullie een kijkje in mijn wereld geven om te laten zien hoe ik deze constante puzzel te lijf ga. Daarbij zal ik ook de dilemma’s niet uit de weg gaan. Want die zijn er voldoende. Zo gaan de media bijvoorbeeld vaak te gretig aan de haal met mijn conclusies, terwijl die vaak gebaseerd zijn op verkennende onderzoeken. Hoe je daarmee omgaat hoor je op 12 februari.’

Daan Weggemans is onderzoeker aan het Institute for Security and Global Affairs (ISGA) van de Universiteit Leiden. Hij doet onderzoek naar deradicalisering en reïntegratieprocessen van gewelddadige extremisten, en nieuwe terrorismestrategieën en technologieën. Eerder studeerde hij Politicologie en Sociologie aan de Radboud Universiteit in Nijmegen.

Muziek: Pieter Pierrot

12 maart 2019: De taal van chatbot Mitsuku

Ontmoet Roy de Kleijn en Fenna Poletiek, experts op het gebied van (cognitieve) robotica en het leren van grammatica bij het instituut voor cognitieve psychologie van de Leidse Universiteit.

Kunstmatige intelligentie wordt steeds slimmer. Schaak en Go worden al gedomineerd door computers, maar praten met computers blijkt nog lastig. Google Translate maakt vaak houterige zinsconstructies, en chatbots op websites laten nog te wensen over. Toch is taalproductie en verwerking door computers al onderwerp van onderzoek sinds de jaren 60. Wat maakt taal zo moeilijk voor een computer en zo vanzelfsprekend voor mensen? En hoe lang duurt het nog voordat we een goed gesprek kunnen voeren met onze smartphone? Fenna Poletiek (taal) en Roy de Kleijn (kunstmatige intelligentie) leggen uit wat nu precies de problemen zijn, of en zo ja, hoe we ze kunnen oplossen.


Roy de Kleijn en Fenna Poletiek zijn beide universitair docent bij het het instituut voor cognitieve psychologie van de Leidse Universiteit. Roy de Kleijn richt zich o.a. op het onderzoeken van kunstmatige intelligentie met zelf lerende computer- en robotmodellen. Fenna Poletiek doet onderzoek naar de wijze waarop taal en grammatica geleerd worden.

Muziek: Timber, een singer-songwriter met persoonlijke, intieme teksten die hij met veel emotie vertolkt.

9 april 2019: Nanodeeltjes in het milieu

Ontmoet Martina Vijverhoogleraar Ecotoxicologie aan de Universiteit Leiden.

Nanomaterialen zijn, zoals de naam doet vermoeden, erg klein: minder dan een miljoenste van een meter groot. Ze hebben unieke fysieke en chemische eigenschappen die grote voordelen opleveren op het vlak van reactiviteit, sterkte, elektrische eigenschappen en functionaliteit. Daardoor worden de materialen nu al in beide elke sector gebruikt. Bijna in elk product dat we gebruiken is wel een nano-component ingebracht. Zowel de auto-, computer-, elektronica-, en cosmetica-industrieën varen wel bij de innovaties.

Maar hoewel de waarde van de nanomaterialen steeds meer inzichtelijk wordt, moeten we net als bij elke andere innovatie ook opletten dat we de menselijke gezondheid en het milieu in rekening brengen. Dat is geen makkelijke taak. Hoewel we standaard veiligheidstests beschikbaar hebben voor een breed gamma aan stoffen, zoals chemicaliën, hebben nanomaterialen unieke eigenschappen die we niet eenvoudig op dezelfde manier kunnen testen. Tot nog toe begrijpen we heel weinig van die effecten op lange termijn.

Martina Vijver zal jullie meenemen in hoe over deze zaken wordt nagedacht binnen de wetenschappelijke arena en ook het bewustzijn meegeven dat er hierover een maatschappelijk debat gehouden moet worden.

Martina Vijver doet als ecotoxicoloog onderzoek naar de effecten van bestrijdingsmiddelen, nanodeeltjes, microplastics en metalen op ecosystemen in het water en op land. Zij is één van de initiatiefnemers van het Leidse proefsloten onderzoek.

Locatie : Scheltema, Marktsteeg 1 te Leiden. Toegang is Gratis.

Aanvang : Muziek: 19.40 uur; Lezing: 20.00 – 20:45 uur; Discussie ca. 21.05; Einde ca. 22.00 uur.

Muziek: Pattiwael & Nanuru.
De typerende warme stem van Mirjam Pattiwael wordt begeleid door het net zo uitgesproken en warm gitaargeluid van Pieter Nanuru. Zij brengen intieme liedjes met af en toe een ‘rode peper’.

14 mei 2019: Hoe herken ik een drogreden?

Ontmoet Dr Hendrik Kapteinverbonden aan de faculteit Rechtsgeleerdheid van de UL.

Deze afbeelding heeft een leeg alt-attribuut; de bestandsnaam is drogreden-1024x728.jpg

Gelijk hebben is nog geen gelijk krijgen, net zo goed als het grootste ongelijk ten onrechte kan overtuigen. Er is iets aan te doen. Logica kan verwisselingen van noodzakelijke en voldoende voorwaarden ontmaskeren. Beredeneerde waarheid kan een eind maken aan ”Dat vind jij” en ander postmodern relativisme. Statistische samenhangen blijken causale verbanden niet te kunnen bewijzen. Waarschijnlijkheidsrekening loopt verkeerd af als met voorgegeven kansen geen rekening wordt gehouden. Aanvallen op sprekers en schrijvers zeggen niets over hun standpunten en argumenten. Zelfs misverstanden over leven en (zelfgekozen) dood kunnen verdwijnen in argumentatieve analyse.
Hendrik Kaptein zal dit illustreren aan de hand van voorbeelden uit het dagelijks leven en de politieke / bestuurlijke praktijk.

Deze afbeelding heeft een leeg alt-attribuut; de bestandsnaam is HendrikKaptein.jpeg

Hendrik Kaptein doet onderzoek naar juridische argumentatie. Hij schreef o.a. het boek “Logisch? Leren van drogredeneringen”. Als gastmedewerker is hij verbonden aan de faculteit Rechtsgeleerdheid van de UL.

j

Muziek: Aisling, een Ierse folk band A

11 juni 2019: Hoe bouw ik een prehistorisch huis?

Ontmoet Annelou van Gijn, hoogleraar in de archeologie van materiaalgebruik en het maken van voorwerpen aan de UL.

Archeologen vinden regelmatig stenen bijlen en andere gebruiksvoorwerpen uit de prehistorie. Maar hoe weet je op welke manier die voorwerpen precies werden gebruikt? Annelou van Gijn en haar collega’s proberen dat te achterhalen door middel van archeologische experimenten.

Zo bouwden Leidse archeologiestudenten – onder leiding van Van Gijn – bijvoorbeeld een steentijdhuis in de Flevopolder. Daarbij maakten ze enkel gebruik van werktuigen uit de oudheid, dus er kwam geen cirkelzaag of elektrische boor aan te pas. Tot slot staken ze dat huis ook nog eens in brand voor de wetenschap. Waarom precies? Dat zal Van Gijn vertellen.

En zo doen Van Gijn en haar collega’s meer experimenten. Ze bouwden onder meer een boomstamkano na, en een collega leefde een tijd lang op een heus steentijddieet. Op die manier krijgen ze meer inzichten in het dagelijks leven in de oudheid.

Annelou van Gijn is geïnteresseerd in prehistorische technologie en oude kunstnijverheid. Zij maakt bij haar onderzoek gebruik van experimentele archeologie waarbij objecten nagemaakt worden gebruikmakend van prehistorische technieken. In een van die projecten wordt een prehistorisch huis nagebouwd in de Flevopolder.

Locatie : Scheltema, Marktsteeg 1 te Leiden. Toegang is Gratis.

Muziek: Di Krenitse, een groep met Klezmer muziek.

10 september 2019: De toekomst van ons geldstelsel

Ontmoet Martijn van der Linden, lector New Finance aan de Haagse Hogeschool

Deze afbeelding heeft een leeg alt-attribuut; de bestandsnaam is combi-digitale-munten-evenwicht.jpg

Martijn van der Linden vertelt in deze lezing over de digitalisering van geld en de kansen die digitale technologieën bieden voor verbetering van het geldstelsel. Alsof de financiële crisis nooit heeft plaatsgevonden, draait de financiële sector weer op volle toeren. Volgens diverse experts is het wachten tot de volgende bubbel barst. Welke rol hebben de banken hierin? En kan het anders?

Deze afbeelding heeft een leeg alt-attribuut; de bestandsnaam is Martijn_van_der_Linden.jpg

Martijn van der Linden is Lector New Finance aan de Haagse Hogeschool en promovendus aan de TU Delft, afdeling Economics of Technology and Innovation. Zijn onderzoek richt zich op mogelijke designs van het monetair-financieel systeem in het digitale tijdperk, waarbij hij zich speciaal richt op de vraag hoe digitale technieken het financiële systeem stabieler kunnen maken.

Muziek: Walk Right Back met popliedjes uit de jaren 50, 60 en 70.


8 oktober 2019: Is er vloeibaar water op Mars?

Tjalling de Haas doet als aardwetenschapper bij de Universiteit Utrecht onderzoek naar sedimentstromen en rivieren, zowel op de aarde als op Mars. Hij probeert inzicht te krijgen in het ontstaan en de structuur van de geulen op Mars.

Deze afbeelding heeft een leeg alt-attribuut; de bestandsnaam is water-op-mars.jpeg

Is er vloeibaar water op Mars? Het is een fascinerende vraag die wetenschappers al lang bezighoudt. De fysische geografie blijkt cruciaal om het mysterie van water op de rode planeet te kunnen ontrafelen. Mars is momenteel het grootste deel van het jaar onder het vriespunt en kurkdroog. Toch zijn er op het oppervlak van Mars, net als op Aarde, landvormen te herkennen die gevormd kunnen worden door stromend vloeibaar water, zoals rivierdalen, delta’s en puinwaaiers. Het merendeel van deze landvormen is miljarden jaren oud, maar sommige puinwaaiers zijn momenteel nog steeds actief. Maar is dit wel resultaat van vloeibaar water?

Deze afbeelding heeft een leeg alt-attribuut; de bestandsnaam is tjalling-de-haas.jpeg

In de lezing neemt Tjalling de Haas jullie mee op een tijdreis op Mars, en reconstrueert hij het klimaat voor verschillende tijdsperioden op Mars door verschillende landvormen in detail te bestuderen, en laat hij zien hoe de aardwetenschappen worden gebruikt om de geschiedenis van Mars te ontrafelen.

12 november 2019: Slachtoffers van de meteorietinslag die het dino-tijdperk beëindigde

66 miljoen jaar geleden leidde de inslag van een asteroïde in Mexico tot het
uitsterven van vele dier- en plantensoorten, waaronder de dinosauriërs. Deze hypothese is in de jaren 70 naar voren gebracht na de ontdekking van hoge concentraties van het element iridium precies op de Krijt-Paleoceen grens. Tientallen vondsten en analyses aan bodemlagen uit deze grensperiode hebben deze theorie in de jaren daarna overtuigend bevestigd. Vondsten van een steeds dikker wordende laag uitgestoten inslag-producten (ejecta) en tsunami afzettingen in en rond de Golf van Mexico leidde uiteindelijk tot de ontdekking van de inslagkrater zelf, de Chicxulub krater in Yucatan.

Ruim 3000 km ten noorden van Yucatan zocht Robert DePalma 4 jaar geleden
naar fossielen in de Tanis opgraving in Noord Dakota (USA), een vindplaats die ontstaan is door een tsunami. In Tanis zijn o.a. honderden complete
visskeletten van zoetwatervissen (steuren en lepelsnoeken) bewaard gebleven. In de kieuwen van deze vissen zijn kleine glasbolletjes gevonden, de ejecta van de meteorietinslag. Naast de skeletten van deze zoetwatervissen zijn ook resten gevonden van zeedieren. De enige verklaring voor het bij elkaar brengen van zoetwater- en zeedieren is een enorme tsunami die vanuit de zee de rivier van Tanis binnengedrongen is. Deze tsunami-afzetting bevat in alle lagen allerlei  inslag-producten, waarmee de uitstoot van de inslag-ejecta in kaart te brengen is.

Veel van de lokale fauna en flora werd door de tsunami verrast en is in de
modder daarvan bewaard gebleven, -een beetje zoals ook ge beurd is in Pompeï- zodat er een fraaie reconstructie van de dag des onheils te maken is!

Prof. Jan Smit was in de tachtiger jaren een van de ontdekkers van de inslagkrater van de meteoriet die het einde van het dinosauriërstijdperk ingeluid heeft. Onlangs was hij ook betrokken bij de vondst van fossielen van dieren die gestorven zijn door de tsunami die door deze meteorietinslag veroorzaakt is.

m

10 december 2019: Afvallen met bruin vet?

Patrick Rensen is hoogleraar endocrinologie aan het LUMC. Hij doet onderzoek naar het de functie van bruin vet en de factoren die de hoeveelheid actief bruin vet beïnvloeden.

In ons lichaam hebben we twee soorten vet, wit vet en bruin vet. En waar teveel wit vet ongezond is, blijkt bruin vet juist goed te zijn. Want geactiveerd bruin vet kan suikers en vetten omzetten in warmte. En daarmee kunnen we overtollig lichaamsvet verbranden. Patrick Rensen zal uitleggen hoe dat bruine vet werkt en hoe je de activiteit ervan kan stimuleren.