Terugblik 2016

2024 / 2023 / 2022 / 2021 / 2020 / 2019 / 2018 / 2017 / 2016 / 2006 t/m 2015

13 december 2016: SCL lustrumavond: De wereld over 50 jaar

Een bekend gezegde is: “Voorspellen is moeilijk, vooral als het de toekomst betreft”. Toch gaan deze avond enkele onderzoekers een poging wagen en vertellen wat de toekomst op hun vakgebied vermoedelijk in petto heeft. Klimaatveranderingen, technische mogelijkheden en evolutie van ziektes zullen de revue passeren.

glazen-bol

De spits zal worden afgebeten door Marc Bonten, epidemioloog bij de Universiteit van Utrecht, met de te verwachten ontwikkelingen bij infectieziekten. Daarna zal Bart van den Hurk, klimaatonderzoeker bij het KNMI en de Vrije Universiteit van Amsterdam, ingaan op wat ons volgens klimaatmodellen te wachten staat. En tot slot zal Soledad van Eijk van de Stichting Toekomstbeeld der Techniek ingaan op een aantal te verwachten technische ontwikkelingen, toegespitst op nieuwe  energietechnieken.

Na een pauze, met muziek van de band Walk Right Back en volop  gelegenheid om onder het genot van een drankje de toekomst te bespreken, zal er een discussie volgen onder leiding van de Volkskrant wetenschapsredacteur Maarten Keulemans.

Onze lustrumavond zal iets eerder beginnen dan normaal, namelijk al om 19:00 met muziek. Ook na de formele discussie zal nog gelegenheid zijn om informeel onder het genot van de muziek van Walk Right Back en een drankje met elkaar en de sprekers te discussiëren.

Het programma is:

19:00 – 19:30Voorprogramma met muziekWalk Right Back
19:35 – 19:55Waar gaan we aan dood over 50 jaar: Hebben we dan nog antibiotica?Prof Marc Bonten
20:00 – 20:20Het klimaat over 50 jaar: Wat betekent dat voor onze kinderen?Prof Bart van den Hurk
20:25 – 20:45Techniek over 50 jaar: Waar halen we onze energie vandaan?Soledad van Eijk
20:50 – 21:15PauzeWalk Right Back
21:20 – 21:50Discussie met discussieleiderMaarten Keulemans
22:00 – 22:45Napraten onder genot van een drankjeWalk Right Back
marc-bonten

Marc Bonten met Waar gaan we aan dood over 50 jaar: Kunnen we infectieziekten nog bestrijden met antibiotica?

Ongevoeligheid van bacteriën voor onze antibiotica is wereldwijd een snel toenemend probleem. Antibiotica zijn fantastisch omdat ze maar kort gebruikt hoeven te worden, weinig bijwerkingen hebben en veelal spotgoedkoop zijn. Dat leidt tot massaal gebruik en ontmoedigt de industrie om nieuwe antibiotica te ontwikkelen. Nu de resistentie snel toeneemt dreigen we onze werkzame antibiotica te verliezen, met weinig uitzicht op alternatieven. Hoe erg zal het over 50 jaar zijn?

bart-van-den-hurk

Bart van den Hurk met Klimaat over 50 jaar: wat betekent dat voor onze kinderen?

kaft_knmi14_160

De wereld was blij toen in november 2015 het Klimaatakkoord van Parijs werd getekend. We gaan er alles aan doen om de wereldwijde opwarming te beperken, liefst tot onder 1.5 graden. En we gaan elkaar helpen bij het vinden van oplossingen voor klimaatgerelateerde rampspoed of emissiebeperkende maatregelen. Ook in Nederland is er sinds “Parijs” veel aandacht voor het klimaat. We plaatsen extreem weer in de context van klimaatverandering, op de Nationale Klimaattop worden convenanten gesloten om de emissies te beperken, en ondertussen werkt het Deltaprogramma onvermoeibaar door aan de verdediging van het land tegen het oprukkende water, de stijgende zeespiegel, toenemende kans op droogte en extreme rivierafvoeren.

In het Science Café zullen we deze ontwikkelingen en activiteiten gaan doornemen. En het daarbij niet alleen hebben over de wetenschappelijke feiten en scenario’s, maar ook de belangrijke vraag aan de orde stellen: Wat betekent dit allemaal voor onszelf? En voor onze kinderen?

Hier kunt u meer informatie vinden over klimaatverandering, wat het is en wat het KNMI verwacht.

Soledad van Eijk met Techniek over 50 jaar: Waar halen we onze energie vandaan?

lampen

En toen ging het licht aan…
Als ik met mensen spreek over de toekomst van energie, dan komt ook altijd het onderwerp klimaatverandering aan bod. Dit is natuurlijk niet zo gek, omdat onze huidige energievoorziening in Nederland verantwoordelijk is voor ongeveer 80% van de uitstoot van broeikasgassen. In de toekomst willen we het dan ook anders doen en daarom neem ik u tijdens deze lezing mee naar een toekomst vol energie, vol mogelijkheden en volledig CO2 neutraal.
In deze toekomst zullen technologische ontwikkelingen nog meer dan nu een belangrijke rol gaan spelen in ons leven. Graag laat ik u dit zien aan de hand van een aantal prikkelende toekomstbeelden waarin we o.a. gaan kijken naar hoe we zouden kunnen wonen, hoe we naar ons werk gaan en waar onze spullen vandaan komen.
Tijdens deze lezing zullen onderdelen naar voren komen uit mijn studie naar de toekomst van energie die ik uitvoer voor STT (Stichting Toekomstbeeld der Techniek).

soledad-van-eijk

Na het afronden van haar bachelor analytische chemie is zij gaan werken bij ECN, het energieonderzoek centrum van Nederland. De eerste jaren heeft zij veel soorten onderzoek in het laboratorium uitgevoerd voor o.a. katalysatoren gericht op emissiereductie, materiaalonderzoek voor CO2 afvang en nieuwe type zonnecellen. Tijdens deze periode kwam bij haar steeds meer de behoefte om te vertellen over dit mooie onderzoek en de mogelijkheden die dit voor onze maatschappij kan bieden. Na een poging dit te combineren als consultant offshore wind energie kwam de overstap naar projectleider energie bij Stichting Toekomstbeeld der Techniek. Hier kreeg zij de kans om met haar voorliefde voor technologie en duurzame energie, een breder publiek te laten zien wat er allemaal mogelijk is als we denken in oplossingen.

8 november 2016: Close-up van een komeet: wat Rosetta ons leert over onze oorsprongspreker: Prof. dr. Ewine F. van Dishoeck, Sterrewacht Leiden

komeetrosetta

Ons zonnestelsel is gevormd uit een ijle wolk van gas en stof tussen de sterren. Kometen (vieze sneeuwballen) zijn de meest primitieve objecten die overgebleven zijn uit deze ‘oertijd’. Eind 2014 is voor het eerst een satelliet geland op een komeet als onderdeel van de Rosetta missie naar komeet 67 P/Churyumov-Gerasimenko. Deze unieke data geven nieuw inzicht in de ontstaansgeschiedenis van ons planetenstelsel.

We zullen hierbij onder andere ingaan op de vragen ‘welke complexe prebiotische moleculen zijn aanwezig?’ en ‘is het water op aarde inderdaad ouder dan de zon?’

11 oktober 2016: Organs on a chip: Spreker: Prof. Dr. Christine Mummery

Het principe van een organ-on-a-chip ontstond in 2010 toen professor Don Ingber van Harvard University zijn ontwerp publiceerde voor een werkende lung-on-a-chip. Dit geavanceerde model bestond uit meerdere lagen van long weefsels, gecultiveerd op een flexibel membraan, wat met ademhaling vergelijkbare bewegingen doorstond.  

Het team van Don Ingber maakte succesvol gebruik van deze lung-on-a-chip bij het bestuderen van longziektes en kon aantonen dat cruciale aspecten van een werkende long konden worden nagebootst op een chip. 

Sinds deze mijlpaal heeft de ontwikkeling van organs-on-a-chip grote voortgang geboekt. Bij het LUMC worden deze organ-on-a-chips gebruikt in combinatie met stamcellen voor de ‘herprogrammering’ techniek van de Japanse onderzoeker en 2012 Nobelprijswinnaar Shinya Yamanaka.

organs-on-a-chip-wyss-institute-2

Het team van professor Mummery maakt heart-on-a-chip en blood vessels-on-chip modellen om ziektes zoals hart falen en beroertes te onderzoeken. Bij het LUMC, TU Delft en Erasmus MC worden er ook brain-on-chips ontwikkeld om verscheidene neurologische ziektes te kunnen onderzoeken waaronder schizofrenie en migraine. Op een dag zullen de chips misschien gelinkt kunnen worden voor het bestuderen van orgaan interactie in een overkoepelend bodies-on-chip systeem.

Alhoewel de organ-on-a-chip technology nog in de kinderschoenen staat heeft het al veel uitkomst geboden om menselijke aandoeningen te bestuderen zonder noodzaak voor laboratoriumdieren.

13 september 2016: Waarom regelmatig slapen van levensbelang is

Prof. dr. Gerard Kerkhof (emeritus hoogleraar psychofysiologie, UvA & staflid slaapcentrum, MCH Den Haag)

slaap-metcomputer

Het thema verschijnt zeer regelmatig in de media: we leven in een 24/7 maatschappij die nauwelijks nog rekening houdt met de ritmen van dag en nacht. Eigenlijk willen we continu online zijn. Hiermee gaan we in tegen onze  ́biologische klok ́, een genetisch geprogrammeerd klokkenspel dat de samenhang van alle organen stuurt. Verstoring van deze samenhang bedreigt de kwaliteit van de slaap en verhoogt de kans op ziekte. Bovendien heeft verwaarlozing van de slaap negatieve gevolgen voor onze alertheid en ons cognitief en emotioneel functioneren. De geleidelijke toename van het aandeel van ploegendienst in het arbeidsproces en de geleidelijke afname van de gemiddelde slaapduur zijn onmiskenbare signalen van deze verwaarlozing. In mijn presentatie geef ik specifieke voorbeelden van het belang van een gezonde slaap voor de alertheid, het concentratievermogen, de optimale werking van leer- en geheugenprocessen en een evenwichtige inschatting van winst- en verlieskansen. Tenslotte geef ik aan welke ‘tegenmaatregelen’ toegepast kunnen worden om de gevolgen van slaaptekort te beperken.

14 juni 2016: Langer leven, wie wil dat niet? Prof. Eline Slagboom (LUMC) en Prof. Peter Derkx (Universiteit voor Humanistiek).

De medische mogelijkheden nemen steeds meer toe, en we weten steeds beter hoe we gezond zouden kunnen leven. Hoeveel jaren kunnen we daarmee aan onze levensverwachting toevoegen? En willen wij dat ook, niet alleen als individu maar ook als maatschappij? Prof. Eline Slagboom en Prof. Peter Derkx zullen deze vragen van diverse kanten belichten.

ElineSlagboom
LL-deelnemers

Prof. Eline Slagboom zal de invloed van genen en gedrag op het gezond ouder worden bespreken.
De verschillen in de manier waarop mensen oud worden zijn nog nooit zo groot geweest. Sommige mensen ervaren het oud worden al op 60-jarige leeftijd terwijl anderen met hun 90 jaar nog op de fiets zitten of tennissen.  “Langlevende ” families waarin veel mensen een hoge leeftijd bereiken, hebben eigenlijk al vanaf de middelbare leeftijd een meetbaar gezondere veroudering. Onderzoek in het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC) heeft aangetoond dat het met name gaat om gezonde stofwisseling. Bij gezondere veroudering zijn bepaalde mechanismen betrokken waarvan ook in diermodellen bleek dat deze kunnen bijdragen aan een langer en gezonder leven. De langlevende families krijgen met deze, deels genetische, eigenschap (de capaciteit heel oud te kunnen worden) ook allerlei bonusverschijnselen mee. Zoals meer resistentie tegen infecties, cellen die schade beter opruimen, minder cognitieve achteruitgang.  Het onderzoek naar deze families wordt gedaan, niet perse om mensen nog langer te laten leven, maar om mensen gezonder van de 60 naar de 90 te krijgen.  Natuurlijk doen we in parallel met het familie onderzoek, ook onderzoek aan gewone stervelingen. We vonden dat wie zijn metabole (stofwisselings) gezondheid verbetert echt winst kan boeken. Ook als je al 60 bent. Maken we eigenlijk genoeg gebruik van die mogelijkheid. Worden we bewust gemaakt van die mogelijkheid of niet?

Deelneemsters aan de
Leiden LangLeven Studie.


juni 2016


De eeuwenoude droom van een heel lang leven wordt hier geïllustreerd met een detail uit het schilderij Der Jungbrunnen van Lucas Cranach de Oude uit 1546 (Gemäldegalerie, Berlijn).

Dat in de visie van Cranach alleen oude vrouwen een dergelijke kuur nodig hebben, laat meteen zien dat deze droom ethische en maatschappelijke kanten heeft.

PeterDerkx

Hierbij zal Prof Peter Derkx de wenselijkheid om de levensduur te verlengen bespreken. Hoewel hij geen principiële bezwaren heeft tegen aanzienlijke levensverlenging (bijvoorbeeld in rijke landen een gemiddelde levensverwachting bij de geboorte van 250 jaar in plaats van 85), ziet hij op de lange termijn wel problemen opduiken.. Het moeilijkste daarvan is wellicht dat zich uiteindelijk de vraag zou kunnen opdringen of we een wereld met kinderen (moeten) willen of een wereld waarin mensen heel, heel oud worden. De meest actuele, dringende ethische vraag lijkt hem of substantiële levensverlenging door middel van nieuwe biomedische technologie een hoge prioriteit verdient. Zijn antwoord, in de wereld waarin we nu leven, is voorlopig: nee.
Discussieleider: Malou van Hintum

10 mei 2016: Geloof in complottheorieën: Dr. Jan-Willem van Prooijen (associate professor aan de Faculteit der Gedrags- en Bewegingswetenschappen aan de Vrije Universiteit Amsterdam / NSCR)

conspiracy theory

Veel burgers geloven in de meest uiteenlopende complottheorieën, zoals dat de Amerikaanse overheid achter de 9-11 aanslagen zat, dat de farmaceutische industrie mensen bewust ziek maakt, of dat de maanlandingen in een filmstudio zijn opgenomen. Hoe komt het dat dergelijke complottheorieën zo alomtegenwoordig zijn? In deze lezing zal Jan-Willem van Prooijen ingaan op zijn onderzoek naar de vraag waarom mensen zo vaak geloven in complottheorieën, vooral in onzekere of angstige situaties.

In het bijzonder gaat hij in op de psychologische en evolutionaire wortels van complotdenken. Zijn mensen die veel complottheorieën geloven in het algemeen eerder geneigd verbanden te zien? In welke mate liggen pro-sociale motieven ten grondslag aan complotdenken, zoals de behoefte de eigen groep te beschermen tegen een mogelijke dreiging? En, in welke mate is het in de evolutionaire geschiedenis van de mens adaptief geweest om te geloven in complottheorieën?

12 april 2016: (Over) leven met honden in de gezondheidszorg: een hondenbaan? Dr. Marie-José Enders-Slegers (1e hoogleraar Anthrozoölogie van Nederland) bij de Open Universiteit over de positieve psychologische effecten van dieren in de zorg.

dog-dressed-as-vet

In Nederland worden honden steeds vaker ingezet in de Gezondheidszorg. Zo zijn er al autisme(geleide)honden, ptss-honden, dementiehonden, bezoekhonden voor ouderen in verpleeginstellingen en psychiatrische hulphonden. Is dit een voor mens en voor dier goede ontwikkeling? Prof. dr. Marie-Jose Enders-Slegers van de Faculteit Psychologie en Onderwijswetenschappen, departement Antrozoölogie, van de Open Universiteit gaat in op de achtergronden van dier ondersteunde interventies, de definities daarvan en de voorwaarden daarvoor. 

 Ook zal ze ingaan op de effecten van deze ‘hondenbanen op de kwaliteit van leven van mens en op die van het dier. Ze zal afsluiten met een aantal aanbevelingen voor de toekomst van dier ondersteunde interventies.

8 maart 2016: Veel talen, één brein! Ontmoet Johanneke Caspers en Olga Kepinska van het Leiden University Centre for Linguistics (LUCL), specialisten op het gebied van de tweetaligheid

tweetalig

Met de steeds grotere mobiliteit van de bevolking en een wereld die door technologische vooruitgang steeds kleiner wordt, zijn tegenwoordig meer en meer mensen meertalig. Het kennen en gebruiken van meer dan één taal wordt ook sterk ondersteund door de Europese Unie: één van de officiële meertaligheidsdoelen van de EU is dat haar burgers naast de moedertaal nog twee andere, vreemde talen leren spreken.

Op 8 maart gaan we het fenomeen meertaligheid van verschillende kanten belichten. We zullen meerdere soorten meertaligheid presenteren en laten zien wat voor gevolgen het spreken van meer dan één taal kan hebben voor de hersenen. Worden kinderen in meertalige gezinnen alleen maar verward of is het juist goed voor hun ontwikkeling om meerdere talen tegelijkertijd te leren? En hoe zit dat op latere leeftijd? Kan meertaligheid onze cognitieve vermogens als we ouder worden een boost geven?

We gaan dit soort vragen proberen te beantwoorden op basis van recent wetenschappelijk onderzoek. Tot slot zullen we iets over onze eigen experimenten vertellen, waarbij we op zoek zijn naar de talenknobbel. Kan iedereen meertalig worden, of heb je daar een echte talenknobbel voor nodig?

 

9 feb 2016: Waarom is niet iedereen even gelukkig? Ontmoet Prof. Meike Bartels, biologisch psycholoog

Happiness-Smiley

Nederland staat al jaren in de top 5 van gelukkigste landen in de wereld. Gemiddeld geven we een 7.5 aan ons leven. Maar gemiddelden zeggen niks over de verschillen tussen mensen. Veel belangrijker is de vraag waarom de één een 8 aan zijn leven geeft en de ander een 5.
In haar lezing zal Meike Bartels vertellen over het tweeling onderzoek naar de oorzaken van verschillen in geluk. Tevens zal ze toelichten hoe de zoektocht naar genetische varianten is verlopen.

Uit het onderzoek blijkt dat verschillen in geluk voor ongeveer 40% verklaart kan worden door verschillen in genetische aanleg. Maar hoe zit het dan met de invloed uit de omgeving ? Doet die er helemaal niet toe of speelt genetische aanleg ook een rol bij de effecten uit de omgeving? En kunnen we geluk nog trainen als er sprake is van genetische aanleg?

Prof. dr. Meike Bartels is hoogleraar Genetica en Wellbeing bij de afdeling Biologische Psychologie van de Vrije Universiteit Amsterdam. Zij is ook betrokken bij het Nederlands Tweelingen Register.

12 jan 2016: Darwins peepshow: Ontmoet: Prof. Menno Schilthuizen, evolutiebioloog

Waar zitten de grootste verschillen tussen diersoorten? In hun geslachtsorganen! Lange tijd rustte een taboe op de studie van geslachtsorganen, maar wetenschappers beginnen nu eindelijk te begrijpen dat de eindeloze variatie aan seksorganen in het dierenrijk ons veel kan vertellen over evolutie.

Menno Schilthuizen neemt zijn publiek mee op een ontdekkingstocht naar hoe de vorm en functie van geslachtsorganen gevormd zijn door complexe Darwiniaanse processen: penissen met of zonder stekels en soms met aanhangsels om rivaliserend sperma te verwijderen; vrouwelijke orgasmen om sperma op te nemen dan wel uit te stoten, wat op zijn beurt dan weer invloed heeft op de vorm van de vrouwelijke geslachtsorganen.

We leren waarom spinnen in een klein webje masturberen, dat vrouwtjes-strontvliegen sperma van extra sexy mannetjes apart bewaren en zien hoe, als we het hebben over bizarre seksuele organen en gedragingen, de mens zeker niet de kroon spant. In dit vrolijke en leerzame college laat Menno Schilthuizen zien dat hoe meer we te weten komen over de veelvormige edele delen van allerlei dieren, hoe meer we onze unieke plaats in de diversiteit des levens op waarde kunnen schatten.

Prof. dr. Menno Schilthuizen is als evolutiebioloog verbonden aan Naturalis Biodiversity Center in Leiden. Het onderwerp van deze avond heeft hij uitgebreid beschreven in het gelijknamige boek, Darwins Peepshow. Na de lezing kan het boek ook ter plekke én gesigneerd aangeschaft worden.