2025 / 2024 / 2023 / 2022 / 2021 / 2020 / 2019 / 2018 / 2017 / 2016 / 2006 t/m 2015

14 januari 2025: Let’s get physical: AI heeft een lichaam nodig

De AI die de laatste jaren een ware doorbraak heeft beleefd en veel bekendheid heeft gekregen is van de digitale soort. Dit type AI bestaat in een computer in de vorm van een programma dat bijvoorbeeld go kan spelen, CT-scans kan analyseren of een opstel voor een schoolopdracht kan schrijven. Zo’n AI heeft geen lichaam.

 
In deze lezing gaat Guszti Eiben, hoogleraar AI aan de Vrije Universiteit Amsterdam, in op AI van een ander soort: embodied AI, oftewel AI met een lichaam. Hij bespreekt het verschil tussen machines die alleen denken en machines die zowel denken als handelen en stelt dat machines die intelligent kunnen opereren in de fysieke wereld zowel theoretisch interessanter als praktisch moeilijker zijn. Hij introduceert het concept van kunstmatige evolutie en legt uit hoe dit kan worden toegepast bij het ontwikkelen van intelligente robots. Hij laat zien dat evolutie zowel goede hersenen als goede lichamen kan voortbrengen en geeft inzicht in het “Robot Baby Project,” waarin voor het eerst de reproductie van twee fysieke robots werd getoond. Hij presenteert het concept van de Evolution of Things en schetst de voordelen hiervan voor zowel engineering als fundamenteel onderzoek. Zijn verwachting is dat systemen met zich voortplantende en lerende machines zullen resulteren in een spannende mix van biologie, kunstmatige intelligentie en robotica. Dit zal leiden tot kunstmatig leven, the next big thing na kunstmatige intelligentie met nieuwe uitdagingen en mogelijkheden.

Spreker: Prof. Guszti Eiben is hoogleraar Kunstmatige Intelligentie aan de Vrije Universiteit Amsterdam, waar hij leiding geeft aan de Computational Intelligence Group, en gasthoogleraar aan de Universiteit van York (UK).
Hierbij wordt de ontwikkeling van robots gestuurd door hetzelfde principe als bij de natuurlijke Darwiniaanse evolutie, namelijk: selectie op variaties in het ontwerp gevolgd door reproductie van de ‘fittest’. Hij gaat ervan uit dat, net zoals natuurlijke selectie op organismen geleid heeft tot intelligente organismen, kunstmatige selectie op robots zal leiden tot een vorm van kunstmatige intelligentie bij robots.

Muziek: Annette Vogel. Zij is singer-songwriter met liedjes over de zoektocht naar de zin van het bestaan, waarheid en liefde.

11 februari: De kosmische wortels van een leefbare planeet

De planeet Aarde biedt een veilige omgeving waar het leven kan gedijen, in een heelal dat uiterst onherbergzaam is. Hoe zijn de condities ontstaan die de Aarde zo’n unieke omgeving maken? En zijn er andere planeten in het heelal waar ook leven mogelijk zou zijn of waar zelfs leven is?
In de laatste drie decennia heeft een sterrenkundige revolutie plaatsgevonden: waar eerst alleen ons eigen zonnestelsel bekend was, zijn nu duizenden planeten rond andere sterren gevonden. Het is niet onwaarschijnlijk dat elke ster vergezeld gaat van één of meer planeten. In deze lezing gaat Michiel Hogerheijde in op de vraag hoe planeten rond andere sterren worden gedetecteerd, wat hun eigenschappen zijn en hoe deze planeten zijn ontstaan. Centraal staat hierbij de vraag of de gevonden planeten leefbaar zijn en of er ooit planeten met leven gevonden kunnen worden. Verder zal er worden ingegaan op de vraag hoe het proces van planeetvorming leidt tot condities zoals oceanen, een atmosfeer, en een klimaat, die nodig zijn om een leefbare planeet op te leveren en hoe dit zich tijdens de lange geschiedenis van zo’n planeet verder ontwikkelt. De geschiedenis van de Aarde dient hierbij als voorbeeld, maar ook van andere planeten in ons zonnestelsel die sterk verschillende ontwikkelingspaden laten zien. Moderne telescopen zijn bij dit alles onmisbaar, zoals de Atacama Large Millimeter Array, de Very Large Telescope en de in aanbouw zijnde Extremely Large Telescope in Chili, en ruimtetelescopen zoals de James Webb Space Telescope en in de toekomst wellicht het Habitable Worlds Observatory.

Spreker: Prof. Michiel Hogerheijde is bijzonder hoogleraar Instrumentele Sterrenkunde aan de Universiteit van Amsterdam en universitair hoofddocent aan de Universiteit Leiden. Hij doet onderzoek naar de vorming van (aardachtige) planeten en geeft leiding aan een expertisecentrum voor het gebruik van de Atacama Large Millimeter Array telescoop, een van de krachtigste telescopen ter wereld die zich op 5 km hoogte bevindt in de Chileense Andes. In het werk van Michiel Hogerheijde wordt geavanceerde sterrenkundige instrumentatie ingezet voor het waarnemen van koud gas en stof rondom jong sterren. Door de samenstelling van dit ruwe materiaal te bestuderen probeert hij te achterhalen onder welke condities leefbare planeten kunnen ontstaan en hoe essentiële ingrediënten zoals water en organische moleculen op pas gevormde planeten kunnen terechtkomen.

Muziek: Beechcraft Bonanza alias Guido Kreeuseler is een rock ’n roll singer-songwriter uit Almere met zelfgeschreven nummers en covers geïnspireerd op jaren ’50 rockabilly, blues, pop en country.

11 maart: Rijstteelt als oplossing voor bodemdaling?

De landbouw in West-Nederland staat voor grote uitdagingen. De combinatie van bodemdaling van de veengronden, de opwarming van de aarde en stijgende zeespiegel zorgt ervoor dat we over andere vormen van landgebruik na moeten denken. Wat kunnen we in de toekomst nog verbouwen? En hoe kunnen we voorkomen dat onze veenbodems nog verder dalen terwijl de zeespiegel steeds sneller stijgt?
 
In het Polderlab worden allerlei toekomstscenario’s naast elkaar uitgewerkt, een soort showroom van de toekomst.  Een mogelijk antwoord is “Rijst”. Dat gewas groeit goed bij een hogere temperatuur. En het kan geteeld worden op zeer natte tot onder water staande grond, zodat de verdere afbraak van het veen kan worden voorkomen. Het kan misschien zelfs helpen om verzilting tegen te gaan.
 
Maarten Schrama, universitair hoofddocent aan de Universiteit Leiden, zal ons vanavond de problemen schetsen waar de landbouw in onze veengebieden voor staat. Ook zal hij ons meenemen in zijn onderzoek naar de vraag of rijstteelt een geschikt alternatief is, waarbij zowel de milieukundige, de klimatologische alsook de economische belangen meegewogen zullen worden.

Spreker: Maarten Schrama is ecosysteembioloog. Na zijn studie en promotie in Groningen is hij, na de nodige omzwervingen in Wageningen en Manchester, bij het Centrum voor Milieuwetenschappen (CML) van de Leidse Universiteit gaan werken. Hier onderzoekt hij o.a. hoe ecosystemen beïnvloed worden door allerlei menselijke activiteiten, zoals landgebruik, toepassing van pesticiden en lozing van meststoffen. In dat kader werkt hij ook samen met Het Land van Ons in het Polderlab. In dit lab in het volle veld, 5 km ten oosten van Leiden onderzoekt hij met zijn team de haalbaarheid en effecten van nieuwe vormen van landbouw op veen.

Het Land van Ons is een burgercoöperatie die landbouwgrond opkoopt om de biodiversiteit te bevorderen en het landschap te herstellen. Zij verpacht de grond daarvoor aan boeren die natuurvriendelijke landbouw bedrijven. Daarnaast zetten veel vrijwilligers zich in voor de natuur in de percelen van Het Land van Ons.
U kunt ook lid worden van en meewerken met Het Land van Ons.

Muziek: Willemine Semeins & Marcel Peters. Het duo van Willemine (zang) en Marcel (piano) heeft een repertoire met o.a. nummers van Stevie Wonder.

8 april: Low-field MRI: high-end beeldvorming zonder de miljoenenprijs?

MRI-scanners zijn tegenwoordig onmisbaar in de medische wereld. Ze helpen artsen om in het lichaam te kijken zonder operaties of schadelijke straling. Maar er is een probleem: traditionele MRI’s zijn gigantisch, kosten miljoenen euro’s en zijn alleen beschikbaar in grote ziekenhuizen. Wat als er een alternatief is dat goedkoper is en ook nog draagbaar waardoor het toegankelijk is voor veel meer mensen?

Daar komt low-field MRI in beeld. Deze innovatieve technologie maakt gebruik van veel zwakkere magnetische velden dan de traditionele MRI-scanner, maar levert nog steeds waardevolle medische beelden op. Dit opent de deur naar MRI-systemen die minder energie verbruiken, minder infrastructuur nodig hebben en zelfs in afgelegen gebieden kunnen worden ingezet. Sterker nog: zo’n scanner past zelfs in een busje! Dit betekent dat medische beeldvorming letterlijk naar patiënten toe kan worden gebracht, of het nu gaat om afgelegen dorpen, rampgebieden of tijdelijke medische posten.

Tijdens deze editie van het Science Café Leiden neemt Ruben van den Broek je mee in de wereld van low-field MRI. Waarom is deze ontwikkeling zo belangrijk? Hoe kan een zwakker magneetveld toch duidelijke beelden produceren? En wat betekent dit voor de toekomst van medische diagnostiek?

Maar het blijft niet bij theorie — je krijgt de scanner ook in actie te zien! In een live demonstratie zal een vrijwilliger ter plekke gescand wordt met een low-field MRI-scanner. De gemaakte beelden zullen samen bekeken en besproken worden.

Spreker: Spreker: Ruben van den Broek is afgestudeerd als klinisch technoloog en werkt sinds november 2023 bij het Low-field-project van het LUMC. Hij houdt zich o.a. bezig met het verzamelen van hersenscans van gezonde vrijwilligers. Met het onderzoeksteam is hij ook begonnen aan het scannen van verschillende patiëntengroepen in het LUMC. Ook werkt hij in Europees verband mee aan het ontwerpen van één blauwdruk voor een Low-field MRI die uiteindelijk overal ter wereld gratis beschikbaar moet gaan komen, waardoor ook voor andere instituten een eigen low-field scanner binnen bereik komt.

Muziek: Spreker: Moët & Chanson . Een duo dat een gevarieerd repertoire speelt, van gevoelige singer-songwriter liedjes tot lekkere jazzy nummers.