2023 / 2022 / 2021 / 2020 / 2019 / 2018 / 2017 / 2016 / 2006 t/m 2015
10 januari 2023: Ons immuunsysteem en waarom veel vaccins het niet goed doen in arme landen
Vaccinatie is een van de belangrijkste medische verworvenheden. Helaas blijkt de effectiviteit van een vaccin nogal te variëren tussen verschillende bevolkingsgroepen en regio’s. Daardoor wordt de ontwikkeling van effectieve vaccins belemmerd. Zo leveren malariavaccins in de hoge-inkomenlanden bijna 100% bescherming, terwijl datzelfde vaccin in de regio’s met lage inkomens maar voor 25-50% bescherming biedt. Een vergelijkbaar verschil in effectiviteit of in vermogen om de aanmaak van antistof te stimuleren is waargenomen bij andere vaccins, zoals die tegen tuberculose, het rotavirus en gele koorts.
Om goede effectieve vaccins te ontwikkelen hebben we daarom een betere kennis van het immuunsysteem nodig. Onze huidige kennis is echter bijna uitsluitend gebaseerd op onderzoek in het meer welvarende deel van het noordelijk halfrond. Kennis van het immuunsysteem in de lage-lonenlanden van het zuidelijk halfrond is nauwelijks voorhanden. En dat terwijl het immuunsysteem wordt beïnvloed door allerlei omgevingsfactoren, zoals blootstelling aan pathogenen, darmflora en dieet. Als we de invloed van die omgevingsfactoren op het immuunsysteem kennen en daardoor beter begrijpen waarom dat immuunsysteem soms maar beperkt reageert op vaccins, hopen wij dat te kunnen verbeteren zodat vaccins ook daar werken waar ze het meest nodig zijn: in de minder welvarende delen van de wereld.
Spreker: Maria Yazdanbakhsh, hoogleraar op het gebied van de cellulaire immunologie van parasitaire infecties en hoofd van de afdeling Parasitologie van het LUMC. Zij is voorzitter van de Nederlandse Vereniging voor Parasitologie.
Muziek: Jaap de Kwaasteniet, met zijn straatorgel de Cubaan.
14 februari 2023: Duurzaam grondstoffengebruik
Urban mining (oftewel letterlijk stadsmijnbouw) heeft als doel om zoveel mogelijk grondstoffen én bouwmaterialen zo hoogwaardig mogelijk te hergebruiken. De stad kun je in feite beschouwen als een mijn, waarin grondstoffen en materialen zijn opgeslagen in allerlei producten en structuren. Naar die stedelijke mijn doet onze spreker van vanavond, prof. Ester Van der Voet veel onderzoek. We weten veel over de primaire winning en productie van grondstoffen en gebruiksartikelen, maar nog te weinig over de gebruiksfase en wat er daarna overblijft, en hoe we materialen kunnen terugwinnen en hergebruiken uit de restanten. Van der Voet ziet veel dat beter kan. Neem oude elektriciteitskabels in woonwijken. Die laten we liggen, terwijl we al dat koper ook opnieuw kunnen gebruiken. We moeten nu van de EU bijhouden hoeveel elektronisch afval we produceren. Recycling komt op gang. Een voorbeeld: Je kunt je oude telefoon inleveren bij Wecycle, al liggen er ook nog veel bij mensen in de la, zogenaamde winterslapende voorraden. Dit en meer zal aan bod komen tijdens een lezing die een klein aspect van een circulaire toekomst zal belichten.
Spreker: Ester van der Voet, hoogleraar duurzaam grondstofgebruik bij het Centrum voor Milieuwetenschappen Leiden (CML, UL). Haar huidige activiteiten zijn voornamelijk gericht op circulaire economie en urban mining, met name scenario-ontwikkeling op verschillende schaalniveaus en het opbouwen van informatiesystemen ter ondersteuning van lokaal, nationaal en internationaal beleid inzake duurzaam gebruik van hulpbronnen.
Muziek: Vita & Ronald. Zij zijn een semi-akoestisch duo uit Hilversum met een repertoire dat het best valt te omschrijven als Americana. En dat in de breedste zin van het woord. Ze spelen country-, blues-, pop-, rock- en folksongs met een grote rol voor tweestemmige zang. Songs van o.a. The Everly Brothers, Merle Haggard, Elmore James, Creedence Clearwater Revival, The Rolling Stones, Bob Dylan en af en toe een eigen nummer.
14 maart 2023: Relatie tussen (natuur)rampen en nationale gevoelens.
De negentiende eeuw was voor Nederland een eeuw vol rampen: explosies, stormvloeden, rivieroverstromingen vonden met enige regelmaat plaats. Deze rampen richtten telkens grote materiële schade aan en kostten tientallen, soms wel honderden mensen het leven. Toch leverde deze rampspoed ook iets anders op, namelijk gevoelens van nationale lotsverbondenheid. Voor zijn proefschrift bracht Fons Meijer de manieren in kaart waarop negentiende-eeuwse Nederlanders tijdens grote rampen vorm en betekenis gaven aan nationale gevoelens. Hij betoogt dat er zelfs zoiets bestond als een specifiek soort rampennationalisme, dat ramp na ramp meebouwde aan het fundament waarop de natiestaat uiteindelijk stevig kon steunen. Tijdens zijn lezing in ons Science Café zal hij laten zien op welke manieren dit rampennationalisme in de praktijk werkte.
Spreker: Fons Meijer is in 2022 aan de Radboud Universiteit gepromoveerd op het proefschrift Verbonden door rampspoed. Rampen en natievorming in negentiende-eeuws Nederland. Vanaf maart 2023 is hij werkzaam bij het Centrum voor Parlementaire Geschiedenis aan diezelfde universiteit.
Muziek: Willemine & Marcel. Zij spelen o.a. klassiekers uit het repertoire van Stevie Wonder.
11 april 2023: Woorden als Medicijn – Hoe het placebo-effect kan bijdragen aan betere zorg
Spreker: Andrea Evers, hoogleraar gezondheidspsychologie en wetenschappelijk directeur van het Instituut Psychologie aan de Universiteit Leiden.
Van veel reguliere behandelingen weten we niet wat de werkzame ingrediënten zijn. Zo kan het effect van een placebopil even groot zijn als bijvoorbeeld een echte antidepressivum of een pijnstiller. De effecten van veel behandelingen in de gezondheidszorg worden dan ook voor een deel verklaard door andere factoren dan het middel of de behandeling zelf. Voorbeelden voor deze factoren zijn het vertrouwen dat de behandelaar uitstraalt, de verwachting die iemand ten aanzien van een behandeling heeft en eerdere ervaringen die iemand heeft met behandelingen. Al deze factoren kunnen invloed hebben op behandeluitkomsten. Met deze bevindingen wordt in de reguliere gezondheidszorg echter nog nauwelijks rekening gehouden. Dit terwijl we met behulp van deze kennis de behandelingen zouden kunnen optimaliseren en tegelijkertijd mogelijke nadelige gevolgen van behandelingen (zoals risico’s op bijwerkingen) zouden kunnen verminderen. Mensen vragen ook in toenemende mate om een actieve deelname in de beslissingen over hun behandelingen en willen hier zo veel mogelijk zelf aan bijdragen. Ook hier wordt momenteel nog nauwelijks gebruik van gemaakt, terwijl de zorgkosten en de zorgvraag toenemen. In deze lezing zal de rol van de voorgenoemde factoren voor gezondheid en ziekte, zoals die bij het placebo effect een rol spelen, worden behandeld. Hierbij zal ook vooral aandacht worden besteed aan de mogelijkheid om via psychologische processen direct lichamelijke processen, zoals het immuunsysteem, te beïnvloeden. Tevens wordt een inkijk gegeven in welke innovatieve behandelingen hiervoor momenteel ontwikkeld worden. Uiteindelijk kan deze kennis worden vertaald naar praktische toepassingen voor de reguliere gezondheidszorg.
Spreker: Andrea Evers. Zij is hoogleraar gezondheidspsychologie en wetenschappelijk directeur van het Instituut Psychologie aan de Universiteit Leiden. Tevens is zij als Medical Delta hoogleraar Healthy Society verbonden aan de Universiteit Leiden, TU Delft en Erasmus Universiteit in Rotterdam. Als klinisch psycholoog vertaalt ze de inzichten uit het fundamentele onderzoek naar toepassingen in de praktijk. Ze ontving verschillende prestigieuze onderzoekssubsidies waaronder de Stevinpremie.
Muziek: Beechcraft Bonanza, een rock ’n roll singer-songwriter uit Almere met zelfgeschreven nummers en covers geïnspireerd op jaren ’50 rockabilly, blues, pop en country