Terugblik 2017

2024 / 2023 / 2022 / 2021 / 2020 / 2019 / 2018 / 2017 / 2016 / 2006 t/m 2015

10 januari: Het detecteren van zwaartekrachtsgolven van botsende zwarte gaten

Ontmoet Prof Jo van den Brand van de afdeling Gravitational Physics van het Nikhef en de Faculteit der Exacte Wetenschappen van de Vrije Universiteit, beide in Amsterdam.

Numerieke relativiteitssimulatie van het samensmelten van twee zwarte gaten

Einstein voorspelde het al in zijn algemene relativiteitstheorie: Als zwarte gaten samensmelten worden daardoor rimpelingen veroorzaakt in ruimte en tijd. Op 14 september 2015 lukte het de LIGO Virgo Collaboration (LVC) voor het eerst om die voorspelde golven te detecteren. Met behulp van een meetinstrument met kilomete

rslange resonantie armen waren zij in staat relatieve golflengteveranderingen van minder dan 10-22 waar te nemen. De Nikhef onderzoeksgroep van Prof. van den Brand was betrokken bij dit onderzoek en heeft bijgedragen aan de analyse van de metingen.

14 februari: Klimaatverandering

Ontmoet Dr. Karin Rebel van het Copernicus Instituut voor Duurzame ontwikkeling van de Universiteit Utrecht zal de nieuwste inzichten over klimaatveranderingen bespreken.


We hebben er allemaal over gehoord, dat het klimaat opwarmt en dat deze opwarming onder andere door mensen veroorzaakt wordt. Maar hoe zit dat nu precies. Karin Rebel zal allerlei vragen over klimaatveranderingen bespreken, zoals:

  • Hoe kan het CO2 gehalte van de atmosfeer de temperatuur op aarde beïnvloeden?
  • Waar komt die CO2 vandaan?
  • Is er op aarde eerder een hoge atmosferische CO2 concentratie geweest, en wat had dat toen voor effect op het klimaat?
  • Waarom is de concentratie zo sterk toegenomen sinds de industriële revolutie en wat leert ons dat over de toekomst?
  • In Parijs is afgesproken dat de gemiddelde mondiale temperatuur niet meer dan 1,5 tot 2 C mag toenemen. Hoe zou dat bereikt kunnen worden?

Voor de toekomstige CO2 concentratie is zowel de uitstoot van CO2 van groot belang, als ook de opname van CO2 door oceanen en vegetatie. Over de rol van de vegetatie bestaat nog veel onzekerheid. Hoe reageren planten op een verhoogde CO2 concentratie. Zullen planten dan steeds sneller groeien, en dus meer CO2 opnemen, of is er een maximum aan hun opnamecapaciteit?

14 maart 2017: Epigenetica: Het geheugen van ons DNA

Het geheugen van ons DNA. Over hoe epigenetica ons maakt tot wie we zijn en onze omgeving laat inwerken op het functioneren van ons DNA.

Iedereen begint aan het leven als één enkele cel met daarin vier meter DNA: twee van moeder en twee van vader. Hoe kan daar een compleet mens uit groeien bestaand uit 40 miljard cellen met eindeloos veel verschillende functies, maar exact hetzelfde DNA? En hoe past die vier meter DNA eigenlijk in een
celkern van een paar miljoenste van een meter? Dat zijn de fundamentele vragen over het leven waarop het vakgebied van de epigenetica een antwoord zoekt. Daar blijft het niet bij: vanaf het prille begin kan de omgeving langdurige epigenetische veranderingen teweegbrengen. Welke consequenties heeft dit voor onze gezondheid en de snelheid waarmee we verouderen?

Epigeneticus dr. Bas Heijmans van het Leids Universitair Medisch Centrum zal deze vragen beantwoorden aan de hand van bruine en gele muizen, de gezondheid van Hongerwinterkinderen en DNA waarvan je ziet dat het van een roker is (ook al zegt de eigenaar van het DNA gestopt te zijn)

11 april 2017: Verkiezingspeilingen

Ontmoet Tom Louwerse, docent politicologie bij de Leidse Universiteit. Kun je peilingen eigenlijk wel serieus nemen?

Tijdens de verkiezingscampagne van 2017 waren peilingen weereen vast onderdeel van de politieke verslaglegging. Journalisten gebruikten ze graag om de verkiezingsstrijd te analyseren: wie wint, wie verliest?

Maar tegelijkertijd waren er zorgen over de betrouwbaarheid en validiteit van peilingen. Tom Louwerse, universitair docent politicologie aan de Universiteit Leiden en maker van de Peilingwijzer, bespreekt de sterke en zwakke kanten van peilingen en hoe de Peilingwijzer daar een antwoord op probeert te formuleren. Hoe kun je peilingen dan wel gebruiken en op welke manier hebben
ze eigenlijk invloed op hetkiesgedrag?

9 mei 2017: Beelden van Paaseiland

Ontmoet Prof. Jan Boersema, emeritus hoogleraar Grondslagen van de Milieuwetenschappen in Leiden.

Paaseiland is het meest afgelegen bewoonde plekje op aarde. Hoe Polynesische kolonisten het tien eeuwen terug hebben kunnen bereiken is nog steeds een raadsel. Het is weinig groter dan Texel. Op dit kleine eiland hebben de bewoners een spectaculaire beeldencultuur tot stand gebracht. Maar tegen welke prijs? Toen onze landgenoot Jacob Roggeveen het eiland op eerste paasdag 1722 als eerste Europeaan zag, bleek het eiland geheel ontbost. Ook de cultuur leek op haar retour. Was er een verband? Clive Ponting (The Green History of the World, 1991), Jared Diamond (Collapse: How Societies Choose to Fail or Succeed, 2004) en vele anderen vonden van wel. Paaseiland groeide uit tot de icoon van de milieugeschiedenis. Hét voorbeeld van een maatschappelijke collaps door verkeerd gebruik van de natuurlijke hulpbronnen en een waarschuwing voor de hele aarde. In het boek Beelden van Paaseiland (Atlas, Amsterdam 2011; Engelse editie The Survival of Easter Island  CUP, Cambridge 2015) wordt deze gangbare opvatting tegen het licht gehouden en verworpen. Er moet een ander verhaal verteld worden. In zijn lezing vertelt de auteur, Prof. Jan J. Boersema, dit verhaal.

 

13 juni 2017: Digitaal Forensisch Onderzoek: Zoeken naar een speld in een digitale hooiberg.

Ontmoet Dr. Jan Peter van Zandwijk, hij is forensisch onderzoeker bij de divisie Digitale en Biometrische sporen van het NFI (Nederlands Forensisch Instituut).

Hij neemt u vanavond mee in de wereld van (digitaal) forensisch onderzoek. Onderwerpen die aan bod komen, zijn onder meer:
– het halen van informatie uit beschadigde elektronica en geheugenchips
– locatie en tijd: klopt de informatie die in een telefoon aanwezig is?
– wat is er gebeurd? interpretatie van digitale bewijs.

Forensisch onderzoek is het toepassen van wetenschappelijke methoden ten behoeve van waarheidsvinding in strafzaken. Vanwege de toenemende digitalisering van de samenleving is onderzoek aan digitale gegevensdragers en consumentenelektronica een forensisch vakgebied dat steeds belangrijker wordt. Denk hierbij bijvoorbeeld aan smartphones, die voor een onderzoek veel relevante digitale sporen kunnen bevatten, maar ook drones en televisies met internet functionaliteit kunnen waardevolle gegevens herbergen. Het aantal sporen in een digitaal onderzoek bij het Nederlands Forensisch Instituut (NFI) verdubbelt per jaar. Op dit moment zijn het er gemiddeld 5 miljoen.
Het vinden van de juiste sporen in deze enorme hoeveelheid digitaal materiaal en de interpretatie van deze sporen zijn een enorme uitdaging.

12 sep 2017: Waterstof en Brandstofcellen.

Ontmoet prof. Ad van Wijk, hoogleraar in “toekomstige energie systemen” aan de TU Delft en een van de meest invloedrijke duurzame innovators.

Elektriciteit uit zon en wind is wereldwijd, op plekken waar het hard waait en de zon goed schijnt, nu het goedkoopst, ook in de Verenigde Staten! Maar om het te kunnen vervoeren over de wereld moet je deze elektriciteit omzetten in iets anders, bijvoorbeeld waterstof. Dat kan via elektrolyse van water. Waterstof kun je onder druk of zelfs vloeibaar gemakkelijk in een schip stoppen en over de wereld varen. Of je kunt met de energie uit de waterstof ammoniak maken, en dat transporteren.

Ook dichter bij huis, in Nederland, zou offshore wind elektriciteit gemakkelijk omgezet kunnen worden in waterstof om dat dan te vervoeren in omgebouwde aardgaspijpleidingen. Deze Groene Waterstof kunnen we dan gebruiken in de chemie als grondstof, in mobiliteit voor auto’s, bussen, trucks, treinen, boten, drones, etc., in de elektriciteitsvoorziening voor de balancering van het aanbod én voor het verwarmen van huizen en gebouwen.

Het gebruik van waterstof in mobiliteit en voor elektriciteitsbalancering is echter alleen mogelijk door de ontwikkeling van de brandstofcel. Deze techniek is de afgelopen jaren ontwikkeld door de auto-industrie en staat aan de vooravond van marktintroductie. Door massaproductie wordt de brandstofcel, net zoals de zonnecel, snel zeer goedkoop. De brandstofcel produceert elektriciteit via een chemische reactie van waterstof met zuurstof uit de lucht. En doet dat heel efficiënt. Nu gebruiken we onze auto’s maar gemiddeld 5% van de tijd en daarom onderzoeken we op de TU Delft of we de Brandstofcel auto’s ook niet zouden kunnen gebruiken voor elektriciteitsbalancering.

11 okt 2017: In-vitrogametogenese

Ontmoet prof Sjoerd Repping, hoogleraar humane voortplantingstechnieken bij het AMC, en Prof. Annelien Bredenoord, hoogleraar Ethiek van Biomedische Innovatie in het UMC Utrecht.

De bloemetjes en de bijtjes, de zaadjes en de eitjes. Iedereen weet hoe het krijgen van kinderen in z’n werk gaat. Maar wat nu als je geen zaadjes of geen eitjes kunt maken omdat je vroeger kanker hebt gehad of omdat je in de overgang zit? Of wat nu als je partner van hetzelfde geslacht is maar dat je toch samen kinderen wilt krijgen?

Wetenschappers werken aan technieken waarmee je uit stamcellen oneindig nieuwe zaadcellen of eicellen kunt maken. Deze techniek heet in-vitrogametogese. Bij muizen werkt dit al. Welke mogelijkheden biedt dit voor de mens en willen we dit allemaal wel? Sjoerd Repping en Annelien Bredenoord gaan met de zaal in discussie over de grenzeloze mogelijkheden van toekomstige voortplantingstechnieken.

Sjoerd Repping is hoogleraar humane voortplantingsbiologie bij het AMC en Annelien Bredenoord is hoogleraar Ethiek van Biomedische Innovatie in het UMC Utrecht.

14 nov 2017: Zwaartekracht in een nieuw licht

Ontmoet Marcel Vonk, onderzoeker aan de UvA.

In de afgelopen jaren is er veel veranderd aan de manier waarop natuurkundigen tegen de zwaartekracht aankijken. In de zeventiende eeuw beschreef Isaac Newton de zwaartekracht als een “action at a distance”; een eeuw geleden scherpte Albert Einstein die formulering aan en formuleerde hij de zwaartekracht als een kromming van de ruimte en de tijd. Veel hedendaagse natuurkundigen, waaronder bijvoorbeeld de Nederlander Erik Verlinde, gaan nu nog een stapje verder: ze zien die kromming van ruimte en tijd weer als een gevolg van het onderliggende begrip “informatie” en van de verdeling daarvan. Theoretisch geneuzel? Niet alleen: deze ideeën beginnen ook tot nieuwe voorspellingen te leiden, bijvoorbeeld over de mysterieuze donkere materie die astronomen al bijna een eeuw lang in het heelal waarnemen. In deze lezing beschrijf ik de ontwikkelingen in de natuurkunde uit de laatste jaren, beginnend bij de snaartheorie, die geleid hebben tot deze radicale nieuwe kijk op de zwaartekracht. Ik noem de argumenten voor en tegen deze ideeën, en wat er moet gebeuren om ze te testen.

12 dec 2017: Orkanen: hoe vindt een storm zijn draai?

Ontmoet Bert Holtslag, hoogleraar Meteorologie aan de Wageningen universiteit.

De afgelopen maanden zijn de orkanen veel in het nieuws geweest voornamelijk door de grote schade die zij hebben veroorzaakt. Recente orkanen die veel schade hebben veroorzaakt zijn onder meer Harvey, Irma en Nate.

Wat verstaan we eigenlijk onder een orkaan? Hoe ontstaat deze en wat zijn de belangrijkste mechanismen? Welke krachten spelen een rol? Hoe groeit een orkaan en wat kunnen we zeggen over zijn route? Waar komen orkanen voor op aarde en neemt het aantal toe in een warmer klimaat? Dit soort vragen komen bij deze lezing aan de orde.